Sergeant Bertrand in Gazet van Antwerpen: Een losgeslagen Othello

Af en toe, maar heel zelden, geeft een roman of verhaal van een totale onbekende blijk van onverwachte genialiteit. De verrassing is zo groot, dat een tweede lezing van het werk zich opdringt, nu met de klare blik van de ingewijde. De novelle “Sergeant Bertrand” van de Witrus Aleksandr Skorobogatov is één van die zeldzame, écht indrukwekkende debuten.

Nikolaj woont op zijn kamer met zijn vrouw Vera. Zij werkt, vooral ‘s avonds, als actrice. Hij komt zelden buiten en is bang van het licht. De wodkafles is vaak zijn enige gezel in de lege dagen die elkaar opvolgen. Tot de mysterieuze Sergeant Bertrand zijn kamer binnenstapt “als een oude bekende”, en de daarop volgende tijd een regelmatige bezoeker wordt.

Wie is Sergeant Bertrand? Bestaat hij, of is de bezoeker een afsplitsing van de eenzatige Nikolaj, die de dood van zijn zoontje nooit goed heeft kunnen verwerken? Skorobogatov laat de onzekerheid over werkelijkheid en fictie slim bestaan.

Met Bertrand sluipt de jaloezie het hoofd van Nikolaj binnen. Insinuaties over de schoonheid van Vera, en de bandeloosheid van het showleven, drijven hem naar de waanzin, als een losgeslagen Othello die de werkelijkheid niet meer herkent.

Nikolaj verliest zichzelf, achtervolgt zijn vrouw, molesteert haar vermeende minnaars, en hallucineert over haar overspelige daden. De onschuldige Vera, die alles opgeeft — tot het theater toe — om haar man te helpen, wordt uiteindelijk echt tot overspel gedreven wanneer een bewaarder zijn voorwaarden stelt om Nikolaj uit het sanatorium te laten ontslagen.

De 29-jarige Skorobogatov schreef met “Sergeant Bertrand” meer dan een Kafkaiaanse bewerking van Othello. Hij heeft er een hard, onplaatsbaar verhaal van gemaakt waarin de waanzin van het hoofdpersonage wordt weerspiegeld in de vertwijfelde verbijstering van de lezer, die een houvast zoekt waar de schrijver hem dat niet biedt.

Dat maakt van “Sergeant Bertrand” een hallucinerende leeservaring, alsof de lezer tussen dromen en wakker zijn de vertelling over zich laat komen. Het ware een stuk gemakkelijker als hij gewoon Peeters of Smith zou heten, maar dat heeft niet mogen zijn: Aleksandr Skorobogatov is een naam om te onthouden.

S.V., Gazet van Antwerpen, 9 januari 1993