Book Press: Στο στόμα της τρέλας (Ο Διαβολικός λοχαγός Μπερτράν, Αλεξάντρ Σκορομπογκάτοφ)

Στο στόμα της τρέλας

ΤΕΤΑΡΤΗ, 19 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

Του Νίκου Κουρμουλή

Το βιογραφικό του νεόκοπου Λευκορώσου συγγραφέα Αλεξάντρ Σκορομπογκάτοφ είναι κάθε άλλο παρά συνηθισμένο: Σπούδασε θέατρο και κινηματογράφο στη μεγάλη σχολή του Μινσκ, θεολογία στο Θεολογικό Ινστιτούτο του Σαιν-Ζορζ στο Παρίσι, ενώ έχει αποφοιτήσει από το Λογοτεχνικό Ινστιτούτο «Γκόρκι» στη Μόσχα. Έχει δουλέψει ως υπάλληλος τσίρκου, νυχτοφύλακας και δημοσιογράφος στο ραδιόφωνο. Σχεδόν όλες αυτές οι επιδράσεις αναγνωρίζονται στο εν λόγω βιβλίο.

Ο Διαβολικός λοχαγός Μπερτράν είναι μια καφκική μυθιστορία που με μια πρώτη ματιά θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για ολιγοσέλιδη μπροσούρα φόρο τιμής στον Τσέχο δημιουργό. Όμως ο συγγραφέας ξεγελά ευχάριστα τον αναγνώστη, παίζοντας μαζί του τη γάτα με το ποντίκι. Το μυαλό του Νικολάι, φαίνεται εξαρχής σχεδόν σαλεμένο. Κύρια εμμονή, η γυναίκα του, η οποία στα μάτια του ήρωα φαντάζει ιδιαίτερα όμορφη και ποθητή. Τα ερώτηματα για τον Σκορομπογκάτοφ ανακύπτουν από τις ακραίες δολιχοδρομίες του ήρωα του. Πού μπαίνει το όριο του αποδεκτού και από που ξεκινά η ίσαλος γραμμή της παράνοιας; Μπορεί η ωμή ερωτική έλξη να τισαθευτεί από τη λογική;

Στον κήπο της γαμήλιας Εδέμ

Με στοιχειωμένη γραφή και σπαρακτικό βλέμμα, που ποτέ δεν γίνεται κακόμοιρο ή μελό, ο Λευκορώσος δημιουργός -που ζει μόνιμα στην Αμβέρσα του Βελγίου- δημιουργεί ένα τρομακτικό περιβάλλον ασφυξίας. Ένας κοπιαστικός αγώνας, όπου τα δύο μέρη φτάνουν ένα βήμα πριν από την αλληλοεξόντωση. H ιδιωτική σφαίρα βιωμένη πίσω από κλειστές πόρτες και το παραβάν των ψιθύρων. Εκκούσια φράγματα, μέσα στον υποτιθέμενο ειδυλλιακό κήπο της γαμήλιας Εδέμ.

Ο Αλεξάντρ Σκορομπογκάτοφ κατασκευάζει ένα βασανιστικό δράμα δωματίου, μια camera obscura ο φακός της οποίας είναι στραμμένος από έξω προς τα μέσα. Ο λοχαγός Μπερτράν είναι το είδωλο που δημιουργεί η συσκοτεισμένη συνείδηση του Νικολάι. Το περίγραμμά του είναι σαφές και αδρό: Ρωμαλέος, άτρωτος, κυνικός και συνάμα ένα εξασκιμένο αυτί που ακούει τα παράπονα του ήρωα. Ο λοχαγός Μπερτράν συνθέτει τον θρυμματισμένο κόσμο του πρωταγωνιστή και προσπαθεί να κολλήσει τα κομμάτια, σύμφωνα με τις δικές του βουλές. Είναι το εργαλειακό μέσο του συγγραφέα που βαυκαλίζεται πως είναι ο πραγματικός συγγραφέας. Από σελίδα σε σελίδα, το παιχνίδισμα του Σκορομπογκάτοφ γίνεται όλο και πιο ολισθηρό. Παίρνει παράξενες κλίσεις και απότομες στροφές. Η Βέρα, γυναίκα του Νικολάι, είναι ταλαντούχα θεατρίνα. Άπαντες τη θαυμάζουν και τη θωπεύουν. Φαντασίωση του ήρωα ή πραγματικότητα; Δεν θα μάθουμε ποτέ.

Αρχέτυπα και στερεότυπα

Για την Βέρα, ο Νικολάι είναι το υποτυπώδες ράμμα για την τραυματική απώλεια του παιδιού τους που το έχασαν πολύ μικρό. Για τον Νικολάι η Βέρα είναι η εμμονή που οφείλει να της απευθύνεται, μήπως και συνεχίσει να αναπνέει. Ο τρόμος της σωματικής επαφής του δημιουργεί ένα αίσθημα αναβαλόμενης θανατικής ποινής. Ή θα εξοντώσει ή θα εξοντωθεί. Ο Σκορομπογκάτοφ χειρίζεται εδώ με μαεστρία την αρχετυπική ιεράρχιση των φύλων: άνδρας, η επιβάλλουσα βούληση, γυναίκα, ο καταδιωκόμενος δέκτης, για να τα αντιστρέψει, μέσω ενός σχινοτενούς ερωτικού τριγώνου. Με τον λοχαγό Μπερτράν να ενσωματώνει τον διττό όλο του τρίτου «πόλου» και συνάμα τον αποδέκτη-ανατροπέα της συζυγικής σχέσης. Ο συγγραφέας, ακολουθώντας πιστά τους κανόνες του δράματος δωματίου, αποφεύγει να αποσαφηνίσει τι προηγήθηκε. Ο ιστορικός χρόνος, συμπιέζεται εντός του ευρύχωρου διαμερίσματος του ζευγαριού, κατατάσσοντας τις μεταξύ τους σχέσεις άχρονες. Υπάρχουν στοιχεία που φέρνουν στο νου το μητροπολιτικό περιβάλλον των μεγάλων ρωσικών πόλεων του 19ου αιώνα, αλλά η ιστορία θα μπορούσε να συμβαίνει και σήμερα. Βέβαια, η ιδιοσυστασία τους δεν έχει καμία αναφορά στους περίφημους χαρακτήρες «της διπλανής πόρτας».

Εν κατακλείδι, ο Αλεξάντρ Σκορομπογκάτοφ διαθέτει και την ευθυκρισία και την λογοτεχνική στόφα για να καλουπώσει τις φυγόκεντρες δυνάμεις ενός παρανοϊκού πνεύματος. Ενός ήρωα που συγκλονίζεται από τον πολιορκητικό κλοιό του Εγώ. Ο Έντγκαρ Άλαν Πόου, ο Φραντς Κάφκα, ο Λεονίντ Αντρέγιεφ και άλλοι εκλεκτοί, θα ήταν ευχαριστημένοι με το καρπό της σποράς τους.

ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ

Ο διαβολικός λοχαγός Μπερτράν
Αλεξάντρ Σκορομπογκάτοφ
Μτφρ: Αλεξάνδρα Ιωαννίδου
Εκδόσεις Καστανιώτη 2013
Σελ. 157, τιμή € 10,65