Sergeant Bertrand in Gierik/NVT: een delirisch verhaal over getormenteerde geesten

Aleksandr Skorobogatov is een jonge Russische auteur (1963) die in Antwerpen verblijft met z’n vrouw/vertaalster Rose-Marie Vermeulen.
De novelle ‘Sergeant Bertrand’ werd in Moskou geschreven, waar ze ondanks de z.g. ‘glasnost’ in gecensureerde versie een aanzienlijk succes oogstte.
De intrige van deze novelle is haast niet na te vertellen, want er zit geen duidelijke verhaallijn in en paradoxaal genoeg komt het toch als één geheel naar voren.
Een zekere Nikolaj (ziekelijk, schizofreen en slachtoffer van paranoia) woont samen met z’n vrouw/toneelspeelster. Hun zoontje is overleden. Op een dag komt ongevraagd een zekere Sergeant Bertrand in hun leven z’n opwachting doen. En dan breekt de hel los… Nikolaj verdenkt Bertrand en z’n vrouw Vera van alles en nog wat, en vooral dat!
De toestand wordt onhoudbaar. Nikolaj raakt verstrikt in z’n hallucinaties en begint zich gewelddadig te gedragen. Hij is getuige van een gruwelijke moord op een jonge vrouw in het park. De (pseudo?) zelfmoordenaar (de dader) verhangt zich, maar op het einde van de novelle duikt hij terug op als gezel van Nikolaj in een instelling voor alcoholici en geesteszieken. Hij doet dan zijn verhaal, geeft zijn versie van de feiten… Skorobogatov slaagt erin om een literair aanvaardbare gruwelijke sfeer te scheppen. Soms vraagt men zich af of die sergeant Bertrand wel écht bestaat. Is het misschien Nikolaj zélf niet?
Deze novelle is alleszins één der meest bevreemdende boeken die ik las.
Zij kan m.i. als symbool of metafoor doorgaan voor de quasi totale geestelijke/intellectuele ontreddering waaraan het merendeel der Russen, ook ex(?)-communisten, ten prooi zijn gevallen na het ineenstorten van de dictatuur van het volk.
Men zoekt nieuwe zekerheden, nieuwe geloofsregels én uiteraard maken de jarenlange verdrongen godsdiensten en nationalistische leiders daar nu handig gebruik van. Tot men zal beseffen dat deze nieuwe dictaturen van het Geloof en de Natie eveneens de onverdraagzaamheid prediken en dat zij die ze vertegenwoordigen evenzeer op macht en bezit uit zijn als zij die hen destijds vervolgden. Een moeilijke keuze!..
Ik ben benieuwd, zo de auteur beslist om in Antwerpen te blijven, hoe z’n proza zal evolueren, beïnvloed of niet door onze westerse consumptiemaatschappij.
Het zijn niet de ‘systemen’ die mensen maken of breken, maar de mensen zelf: het systeem dient slechts als alibi, middel, dekmantel. Het is zo sterk als z’n zwakste menselijke schakel…

G.C., Gierik/Nieuw Vlaams Tijdschrift, jaargang 11, nr. 1